وظیفه اصلی و عمده روغن موتور روان سازی قسمتهای متحرک موتور ،کم کردن اصطکاک و استهلاک ،کمک به پایین امدن حرارت و به خود گرفتن آلودگیها ،ذرات معلق و رسوبات لجنی حاصل از سوختن بنزین می باشد.اما این فقط قسمتی از قضیه است چرا که باید نکات مهمی را در استفاده آن در نظر گرفت ،در این مقاله تلاش داریم نکات قابل توجهی در مورد عملکرد روغن موتور و استفاده به موقع آن با رعایت چند نکته بپردازیم.
در حالی که تعویض روغن موتور کاری راحت بوده و امری لازم برای موتور اتومبیل محسوب میگردد، ولی بعضی از افراد روغن موتور ماشین خود را دیر تعویض میکنند. همانطور که می‌توان به سادگی حس زد، تعویض به موقع و منظم روغن موتور تاثیر مثبتی بر روی عملکرد ماشین گذاشته وطول عمر موتور را افزایش می‌دهد.اگرچه اکثر تولیدکنندگان اتومبیل و روغن موتور به رانندگان توصیه میکنند که پس از پیمودن مسافت معینی نسبت به تعویض روغن خودروی خود اقدام کنند اما در برخی موارد چنین موضوعی درست نیست و باید به بعضی عوامل دیگر نیز توجه داشت.احتمالا بار‌ها شنیده اید که فلان روغن موتور را در ۵۰۰۰ کیلومتر یا ۱۰۰۰۰ کیلومتر باید عوض کرد. معیار این زمان کرایی روغن موتور چیست؟ و به چه دلیل این زمان برای روغنهای مختلف متفاوت است. این مقاله به شما که احتمالا صاحب یک خودرو هستید کمک خواهد کرد ضمن کسب اطلاعات ضروری در رابطه با موارد موثر در تعویض روغن; زمانی که روغن موتور دستگاه باید عوض شود و... آگاه شوید.
همانطور که با گردش خون در بدن و انجام عملیات خون‌رسانی در بدن، خون آلوده می‌شود، روغن موتور هم با گردش در موتور، با مواد متنوعی که در عملیات سوختن ایجاد می‌شود ، کثیف شده و در نتیجه مواد افزودنی روغن موتور به نوعی استفاده، اکسید و تجزیه میگردند. در این میان با انجام عمل پاک‌کنندگی، معلق‌سازی و جذب سایر مواد، رنگ طبیعی روغن موتور عوض شده و به نوعی تیره می‌شود و باید متناسب با کارکرد اعلام شده روغن موتور توسط شرکت سازنده آن‌را عوض کرد. در شهرهایی که ترافیک زیادی دارند پیشنهاد شده است در کیلومتر پایینتری از کارکرد توصیه شده توسط شرکت، روغن موتور را تعویض نمود.
روغن موتور تمیز شفاف میباشد ولی بعد از مدتی رنگ آن مایل به تیره می‌شود. علاوه‌بر تغییر رنگ، روغن موتور به علت جمع‌آوری برخی ذرات از موتور خودرو آلوده هم می‌شود. رنگ روغن و شفافیت آن باید به گونه‌ای باشد که بتوان یک چوب نازک را به اسانی در آن دید. اگر رنگ روغن موتور تیره شده باشد، زمان تعویض آن فرا رسیده است.
روغن تمیز یک لایه نازک در بین قطعات موتور بوجود می آورد تا قطعات فلزی موتور برخورد مستقیم با هم نداشته باشند. در صورتی که روغن موتور عملکرد قبل را نداشته باشد ، نمی‌تواند این لایه را ایجاد کند و اجزا با هم تماس برقرار میکنند. در این موقع صدای تولیدی موتور نسبت به حالت عادی بالاتر میرود. علاوه‌بر صدای بالاتر، موتور کارایی خوبی از خود نشان نمی‌دهد و ضربه می‌زند. در صورت بروز این ایراد باید نسبت به تعویض روغن اتومبیل اقدام کرد.
روشن شدن چراغ تعویض روغن موتور علامت کم بودن روغن درون موتور اتومبیل است. اگر چنین وضعیتی برایتان پیش آمد، اول سطح روغن موتور را چک کنید و اگر کم شده بود، فورا به تعمیرگاه جهت تعویض روغن موتور مراجعه نمایید. در چنین مواردی احتمال صدمه دیدن اجزای موتور بسیار زیاد است، بنابراین خطر نکنید و به تعمیرگاه بروید.
در هوای سرد می‌توان به اسانی بخار خارج شده ازلوله اگزوز اتومبیل را مشاهده نمود که امری کاملا طبیعی محسوب میگردد. با این وجود اگر از اگزوز اتومبیل دود خارج شود، امکان نشت کردن روغن و یا وجود اشکال در اجزا موتور وجود دارد. برای رفع این مشکل به مکانیک خود مراجعه نموده و از او بخواهید تا موتور اتومبیل را مورد بازرسی قرار دهد.
اگر بوی روغن درون کابین زیاد باشد، این موضوع به معنای وجود نشتی در سیستم روغن اتومبیل است. اگر بوی استشمام شده ترکیبی از روغن و دودهای خروجی از اگزوز باشد، حرارت موتور بیش از حد زیاد شده و روغن در ناحیه اگزوز در حال احتراق است. بالارفتن بیش از حد دمای موتور می‌تواند خطرات زیادی را برای اتومبیل به همراه داشته باشد و حتی می‌تواند باعث آتش گرفتن ماشین شود.
در حالت عادی می‌توانید به کیلومترشمار اتومبیل خود توجه کنید تا متوجه زمان تعویض روغن اتومبیل شوید، ولی اگر یکی از موارد بالا را مشاهده نمودید حتما آنها را جدی بگیرید و پیگیر آنها باشید.
با تعویض به موقع و مرتب روغن می‌توانید سلامت موتور را تا حد زیادی ضمانت کنید و طول عمر مفید آن را بالا ببرید. تعویض روغن هزینه زیادی برای صاحب خودرو به دنبال ندارد، مخصوصا وقتی این مقدار هزینه را با زمانی‌که موتور صدمه دیده ماشین نیاز به تعمیر دارد مقایسه نمایید.
انتخاب روغن مناسب، تضمین‌کننده عمر طولانی و عملکرد بالای موتور:
برای انتخاب یک روغن موتور مناسب، عوامل و ملاک های متنوعی باید مدنظر قرار بگیریم. یک روغن موتور مرغوب دارای گرانروی مناسب و ضریب اصطکاک بسیار پایین بوده و توانایی روان‌کاری بخش‌های مختلف و اجزا متحرک موتور را داراست. در ضمن روغن موتور علاوه بر سازگاری با ترکیبات پلیمری موجود باید دارای تاثیر حفاظت خوبی در مقابل زنگ زدگی، خوردگی، اکسیداسیون و سایش باشد.
پایه گرانروی روغن:
ویسکوزیته یا گرانروی، مقاوت سیال در مقابل جاری شدن میباشد. به عبارتی مقدار مقاومت مولکول‌های یک سیال در برابر فشار جاری شدن، به ویسکوزیته معروف است.
از لحاظ گرانروی، روغن به دو بخش تقسیم می‌شود:
روغنهای تک‌درجه‌ای
روغنهای چنددرجه‌ای یا چهار فصل
امروزه استفاده از روغنهای تک‌درجه‌ای مانند 30 یا 40، در موتورها پیشنهاد نمی‌شود و روغنهای چنددرجه‌ای (چهار فصل)، استفاده بالاتری دارند. این روغن‌ها مطابق طبقه بندی انجمن مهندسی خودرو، به صورت زیر تعریف شده اند:
20W50 , 10 W 40 : عدد قبل از W نشاندهنده گرانروی روغن موتور در دمای کم میباشد و هرچه این عدد پایینتر باشد، قابلیت استفاده در دمای کمتر را دارد. عدد بعد از W، نشاندهنده گرانروی در دمای زیاد بوده و هرچه این عدد بزرگتر باشد، روغن در دمای بالاتر چسبنده‌تر و سفت‌تر خواهد شد.
با اهمیت‌ترین خاصیت روغن، حضور آن ازلحظه استارت تا خاموش شدن موتور به صورت مداوم است؛ به طوری که با تمامی قطعات متحرک و ثابت در برخورد باشد، لذا ویسکوزیته روغن بایستی به‌گونه‌ای انتخاب گردد که بهترین حالت روان‌کاری را در کمترین زمان ممکن کند. ضمن اینکه اتومبیل در حالت سرد به راحتی استارت میخورد و بدین صورت عمر باتری و استارت بیشتر شود.
مشخصات کیفیتی روغن:
انستیتو نفتی آمریکا API برای طبقه‌بندی روغن‌ها برچسب کیفیت و فناوری ساخت آنها، کدبندی ویژه ای اختراع کرده است:
حرف اول: معرف نوع موتور محل مصرف .که حرف C برای خودروهای دیزلی و حرف S برای برای خودروهای بنزینی میباشد.
حرف دوم: نشاندهنده سطح کیفیت روغن میباشد. به این معنا که حرف A کمترین سطح عملکرد را نشان می‌دهد و با بالا رفتن حروف؛ سطح عملکرد نیز زیاد می شود. مانند SG , SJ , SL , SM ,… سطوح کارایی بیشتر، نشان از میزان افزودنی‌های بالاتر در روغن است و در تست آزمایشگاهی و عملکردی، شرایط حادتری را متحمل میشوند. افزودنی‌های متنوع، مقاومت روغن را برای شرایط سخت دمایی و فشار بالای موتور بهینه میکنند.
روغنهای پیشنهاد شده توسط شرکتهای سازنده اتومبیل دارای ویژگیهای ضروری بوده و نباید افزودنی‌های اضافه موجود در بازار را به آن اضافه کرد، چرا که باعث ایجاد مشکل در عملکرد و خواصی که از اول در روغن وجود دارد میگردند.
کاهش مصرف سوخت با تعویض بموقع روغن
کارشناسان فنی اتومبیل بر این اعتقادند که اگر از موتور خودرو در برابر دما و فشار زیادی که در زمان سوختن و احتراق حاصل می گردد نگه داری نکنید، اجزا فلزی بسیاری که با هم برخورد دارند، سایش پیدا میکننده و خیلی زود از کار می افتند.
زمانی که موتور اتومبیل روشن است، حرارت در محفظه احتراق به حدود 2500 درجه سانتی گراد می رسد، فشار زیاد و ضربه حاصل از سوختن را هم اگر به آن بیفزایید، خواهید دید که بی شک موتور اتومبیل نیازمند مراقبت در برابر این دمای زیاد و اصطکاک است.
تعویض روغن، مناسبترین راه برای کارایی مناسب موتور اتومبیل با بازده زیاد است که خوشبختانه این نوع محافظت، کم هزینه و راحت است. به آسانی می توان با تعویض روغن در زمان مناسب امکان روان کار کردن اجزا را فراهم کنیم.تعویض روغن، لازم ترین کاری است که می توانید برای ادامه کار موتور اتومبیل انجام دهید.
البته باید توجه داشت که هر نوع موتوری بسته به نوع سوخت و سال ساختش، به روغن موتور مشخصی نیاز دارد.به گفته کارشناسان نباید ازیاد برد که روغن، موتور را خنک می کند چون کارتر زیر موتور قرار گرفته. هوایی که هنگام حرکت ماشین از زیر آن میگذرد، کارتر را خنک می کند و روغنی که هنگام عبور از نقاط مختلف موتور، بخشی از دمای زیاد آن را جذب کرده است در کارتر گرمای خود را به هوا می دهد و خنک می گردد. البته این میزان خنک کنندگی برای خنک کردن موتور اتومبیل بدون استفاده از سیستم خنک کن آبی کافی نمیباشد، اما در خنک شدن موتور تاثیر زیادی دارد.
همچنین ازمایشات و بررسی ها نشان داده که روغن موتور، خوردگی را کاهش می دهد. روغن با پوشش دادن ذرات آب و اسید موجود در موتور، خوردگی را نیز کممیکند. این ذرات بعلاوه ذرات جامدی که در روغن معلق هستند، روغن را سیاه و از غلظت آن می کاهند. روغن موتور را باید به صورت مرتب تعویض کنید تا پیش از خراب شدن کامل روغن موتور بتوانید از شر این مواد زیان آور راحت شوید.بنابراین اگر روغن موتور را بموقع و در فواصل زمانی منظم عوض کنید، می توانید مصرف بنزین را کم کنید که در نتیجه علاوه بر کاهش مصرف انرژی، حافظ محیط زیست و کمتر شدن آلودگی هوا نیز خواهد بود.
روغن موتور از زمان شروع کار موتور در معرض اکسیده شدن و تجزیه حرارتی و اب و سوخت خام قرار میگیرد.لذا روغن پایه آن شروع به کثیف شدن و از دست دادن کیفیت خود می نماید.و از طرفی مواد افزودنی ان نیز رفته رفته مصرف می شوند
ایا سیاه شدن روغن نشاندهنده زمان مناسب برای تعویض روغن است؟
بسیاری تصور میکنند که سیاه شدن روغن دلیل خرابی ان است.در حالیکه عکس ان درست است.یعنی اگر در یک دستگاه سالم روغن پس از مدتی استفاده سیاه نشود باید ان را تعویض کنید. در یک موتور سالم زود سیاه شدن روغن بعلت خاصیت پاکنندگی روغن موتور است;یعنی ماده افزودنی پاک کننده در روغن موتور ;دوده حاصل از سوختن را در خود بصورت معلق حفظ میکند و طبیعتا سیاه می شود.اگر روغن موتور شما دیر سیاه شود باید نگران شد.بدین معنی که روغن قدرت جذب و معلق نگه داشتن دوده ها و مواد اضافه را دارا نمیباشد. واین دوده ها و الودگی ها روی قطعات موتور و لابلای آنها ته نشین شده و باعث عدم انتقال گرما –سائیدگی –رینگ چسباندن و روغن سوزی بیش از اندازه و کاهش تراکم گاز و کشش موتور خواهد شد.
1- روغن های موتور با سطح عملکرد کم تر به هیچ عنوان نباید برای موتورهای با تکنولوژی بالاتر استفاده شود.
2 – در مورد استفاده از روغن موتورهای با سطح کیفی بیشتر برای موتورهای قدیمی تر هم باید احتیاط کرد و در صورت ضرورت تفاوت سطوح از یک درجه بالاتر نباشد.
3 – مخلوط کردت دو نوع روغن موتور متفاوت و یا با دو سطح کیفی متفاوت دارای اثرات نامشخصی بوده و به هیچ وجه پیشنهاد نمی شود. دلیل این موضوع تاثیر متقابل مواد افزودنی بعضا مختلف موجود در روغن موتورها بر روی هم و ایراد اسیبهای شدید به موتور خودرو می باشد.
4 – با توجه به عوامل مختلف از قبیل کیفیت سوخت، شرایط آب و هوایی، ترافیک، نوع رانندگی و بسیاری موارد دیگر کیلومتر کارکرد ذکر شده برای روغن موتور عموما قابل دسترسی نبوده و تعویض روغن قبل از رسیدن به بیشترین زمان کارکرد، پیشنهاد می گردد.
5 – هنگام تعویض روغن، بهتر است فیلتر روغن هم تعویض شود.
6 – تعویض روغن با استفاده از دستگاه های مکش که از بالای موتور، روغن را تخلیه می کنند چندان مفید نیست. به دلیل تجمع رسوبات و آلودگی ها در کف کارتر روغن، تخلیه از انتهای کارتر موجب خارج شدن بیشتر لجن و سایر آلودگیها ها خواهد شد.
7 – متوسط زمان تعویض روغن در کشورهای پیشرفته صنعتی 13000کیلومتر و برای کشور ما، ایران این رقم حدود 3000کیلومتر می باشد.
8 – استفاده از ظروف پلاستیکی نسبت به فلزی، مقرون به صرفه تر بوده و آلودگی کمتری داشته و میزان هدر رفتن روغن پایین تر خواهد بود.
9 – روغن موتور در هر صورت موجب آسیب به پوست گردیده و از تماس طولانی مدت با آن بایستی جدا اجتناب گردد.
10 – در انتخاب روغن موتور، همواره باید به خاطر داشت که:«مناسب ترین، نه الزاما گرانترین»
نکات بسیار مهم در تعویض روغن موتور:
سیاه نشدن روغن در حین کارکرد نشانه مرغوبیت آن نیست بلکه به این معناست که روغن قابلیت جذب ذرات اسیدی و ناخالصی را ندارد.
از ترکیب چند روغن با یکدیگر و مصرف هم‌زمان آنها در موتور اجتناب کنید.
روغن موتورها با سطح کیفیت (API) کمتر به هیچ وجه نباید برای موتورهای با تکنولوژی بالاتر استفاده شود.
برای استفاده از روغنهای با سطح کیفیت (API) بالاتر نیز برای خودروهای قدیمی باید احتیاط کرد و به دفترچه راهنمای اتومبیل مراجعه کرد.
توصیه اغلب سازندگان ماشین درباره ی زمان و کیلومتر تعویض روغن موتور در اتومبیلهای بنزینی باتکنولوژی روز دنیا هر 12000کیلومتر یا هر 1 سال یک‌بار میباشد. البته شرایط ذکر شده در مورد کارکرد اتومبیل در حالت معمولی است!
توجه کنید که زمان تعویض روغن موتور به مسافت پیموده شده اتومبیل و مدت زمان ماندن روغن در داخل کارتر موتور بستگی دارد چرا که تغییرات خواص روغن موتور هم بستگی به مقدار کارکرد موتور خودرو دارد و هم بستگی به مدتی که روغن در موتور بوده است. موارد استثنایی مثلا استارت زدن زیاد در هوای سرد یا حرکت زیاد در مسیرهای با ترافیک زیاد، مدت زمان تعویض روغن موتور و فیلتر روغن را جلو می‌اندازد.
پیشنهاد شرکتهای نفتی در مورد زمان تعویض روغن جهت نگهداری و حفاظت بیشتر موتور اتومبیل ۳ تا ۶ ماه، بدون هیچ کارکردی و حداکثر 4800 کیلومتر درهر شرایط کارکرد میباشد.
از روغنهای موتور استاندارد خودروی خود استفاده کنید.
بهتر است هر وقت که روغن موتور را عوض می‌کنید فیلتر روغن را هم هخمراه با آن تعویض کنید.
عوامل موثر در مدت کارکرد تعویض روغن موتور :
1٫شرایط کار دستگاه و موتور ان
2٫کیفیت مکانیکی موتور به خصوص سیستم سوخت رسانی و انژکتورها و نیز وضیعت برق آن
3٫کیفیت روغن موتور و سوخت مصرفی
4٫کیفیت فیلتر هوا و فیلتر روغن
5٫نوع و مدل و سال ساخت موتور و اتومبیل
6٫مدت زمانی که روغن در کارتر می ماند
منظور از شرایط کار موتور و خودرو چه میباشد؟
1٫سرعت خیلی زیادخودرو یا به عبارتی تخته گاز رانندگی کردن
2٫رانندگی با بارزیاد ودر سر بالائیها و یدک کشیدن ها
3٫زیاد در جا کارکردن موتور بطور مثال ترافیک سنگین
4٫رانندگی در سرما ;قبل از اینکه موتور کمی گرم شده باشد
5٫به طور مداوم مسافتهای کوتاه را پیمودن و خودرو را خاموش و روشن کردن به ویژ در سرما
6٫رانندگی در هوائی که خیلی مرطوب و یا خیلی گرد وغبار داشته باشد
لذا در این شرایط توصیه می گردد که روغن موتور زودتر تعویض شود . با توجه به تجربیات موجود رعایت این نکته برای طول عمرموتور پیشنهاد می شود.
توجه: اگر اتومبیل مدت قابل توجهی در یک طوفان خاک یا شن (مثل حرکت در نقاط کویری) کار کند شرایطش با حالت معمولی متفاوت است و روغن را باید در اولین فرصت عوض کرد چون مقدار قابل توجهی خاک وماسه وارد روغن شده و انرا به گرد سمباده معلق در روغن تبدیل نموده است که اگر تعویض نشود به سرعت سائیدگی و فرسودگی ایجاد خواهدشد.
نکته جالب و مهم دیگر اینکه در سالهای اخیر با وجود معرفی استانداردهای بسیار بالا برای کیفیت روغن موتورها پیشنهاد زمان تعویض توسط سازندگان خودرو‌ها برای این روغن‌ها بالاتر نرفته است وحتی کمتر هم شده است. مثلا بیشتر خودروسازان یک روغن API SJرا برای حدود ۱۰۰۰۰کیلومتر کارکرد پیشنهاد میکنند در حالی که با توجه به کیفیت بالای این روغن‌ها انتظار ۲۰۰۰۰کیلومتر وبیشتری می رود. به این علت است که در موتور خودروهای امروزی میزان روغن سوزی به دلیل مسائل زیست محیطی;بسیار کم شده و لذا سر ریز روغن جدید روی روغنی که داخل موتور است کاهش یافته و روغن داخل موتور بدون انکه توسط سرریز روغن جدید تقویت شود باید بار شدید کار در موتور را تحمل کندکه مسلما میزان این تحمل کمتر خواهد شد.